Takror ariza

Baxsh aylab xayr eʼhson ravza jannatga,
Javob yoz mard boʻlsang iymondan xatga.

Debon bir butin misli shilmoyi kulcha misol birinchi arizamni Siz Oliy Janob nomiga (14.04.2017 yilda) yoʻllagan edim.
Mana toʻqqiz oylar chamasi vaqt oʻtiblar ketdi (dekabr 2017 yil). Javobdan dom-darak yoʻq. Endi esa takror oʻsha arizamni (dekabr 2017 y) yuborishga taqdir taqqozasida iymonim betoqat holda yana yozgin deb hukmini buyurdi.

Qattol demay qahring – shohsan obroʻim,
Kutgayman javobing yozsang albatta.
Orzuim jannatdan desang gar Poʻrim,
Javob yoz labz hatto yoʻqsada labda.

Vayokim

Ichu tashta kezsada gʻovuru gʻuvim,
Bobur zotin Shaybonshohdek surma Xoʻbim.

Yo poko Parvardigor! Bu absunki, boz takror arznomamga javob yoʻq (sentyabr 2018 y). Yana uchinchi takror ariza yozishga iymonim boʻy egmadi, norizo hukmini aytdiyu qoʻydi.
Men Oʻzbekiston fuqorasiman, maʼlum vaqt Toshkent Chilanzor 16/16-6-da yashaganman (hujjat qaydim ham oʻsha adresda). 2006 yil kuz mahili edi, Chilanzor metrosi yonida “Shohnoma” asarim kitoblarini sotib turganimda, rosa muxlislar koʻpayib savdo qilmasdan, tortib tortishmasdan qimmat narxda olishaverdilar, – Sherali Joʻrayev, Sharof ota Rashidov haqida ekan deyishib. Qisqa vaqt ichida, ana-mana deguncha ikki yuztacha kitoblarimni pullagan edim, favqulotda boshim tepasida MVD zobit ofitseri bilan oddiy bir militsioner paydo boʻlib muxlislar qoʻlidan kitoblarimni zoʻrma-zoʻraki tortib olishib bechora muxlislarni haydab yubordilar – besoib gʻariblar orqa oldiga qaramasdan qocha boshladilar, bitta yarimta tili burralariga qovoqlarini uyub, doʻq-poʻpisa qilgancha-, kimga gapirayotganlaringni bilmaysilar chogʻi deb, ogʻzi lunjidan tupik sachratar edilar, qahr gʻazabini toʻxtata olmay. Tik qotganimcha qotib qoldim, ularning shaʼniga shoir xasmi, pashshami bilib boʻlmas edi.
Kitoblarimni koʻzdak kechirar ekan…, e..e Dushanbeda chop qilinibdi-ku, siz esa Loʻlilarning (tojiklarni aytayotgan boʻlsa kerak) gastarbaytiri ekansizu…., ikkinchisi, – bunga qarang, dushman Sheralini osmonu falakka koʻtarib rosa yayratibdi (“Taqdir”kitobimda ”Nafosat karvoni” asarim) deb koʻzini chaqchaytirdi. Sherali Joʻrayev qanaqa dushman ekan (ichimda “xalq dushmani” mikin yo “Davlat”, yoyinkim iymoni poʻkka (iymoni yoʻq desa ham boʻladi) biron nokasning dushmanimikin) deb yoqamni tutgancha esankirab qoldim. Daqiqa oʻtmay yonimdan sal-pal uzoqroq haligi yosh oddiy militsioner ofitser zobitning tumshugʻigʻa yaqin kelib barmogʻini bugiz qilar ekan (menga qarab yeb qoʻygudek), – bunisiga nimalar deysiz, rangu roʻyi oqarib – koʻkarib oʻzini bosalmay, – Loʻlilarning Shohanshohini maqtaganiga qarang, jinoyat ustuga jinoyatku deb mening tirsagimni nuqudi ofitser zobit. “Sharof Ota” asarimga koʻz yugurturib hech nima demadiyu yuzimga bir qarab qoʻydi, kallasini sayrak-sayrak qimirlatib, bilmadim yaxshi dedimi yo yomon anglayolmadim. Kitoblarimni yigʻishtirib maxsus xaltaga solishib choʻntagimdagi haligi sotuv pullarini, pasportimni olib, – hali siz bilan boshqa joyda boshqacha gap ketadi deyishdilar. Peshin nomozigacha vaqt bor edi uyimni tintuvdan oʻtqazishdi haligi odamlar, hamma asarlarim qaramalarini xaltaga solishdi, A.I.Soljenitsn kitoblarini ham, bu maxluqning kitoblarini oʻqir ekanlar deyishib, pasportimning notarius nusxasini yashirgan edim topolmadilar.
Men bechora holda sarosimaga tushdim, boshimni qayga urushimni bilmay Asal Rashidovga sim qoqdim, – tezda yetib keling, men ish joyimdaman dedi. Darrav Nizomiy Ganjaviy nomidagi pedagogika dorulfunga yetib bordim. Asal aka arzimni tinglagach – Siz Oʻzbekistondan chiqib keting, erta-indin sizni hibsga oladilar. – Boʻlmasa men hozirning oʻzida samolyotmi yo poyezdga oʻtirib bolalarim yoniga Rossiga ketaman dedim, ul kas, – yoʻq dedi, u yerlarga bora koʻrmang sizni tutushadi, boshqa iloj topamiz deyishdilar. Ertasi kun bomdot nomozigacha ikki Xudojoʻy odamlar kelib Begobot tomojnisiydan Tojikistonga oʻtkazib yuborishdi, u yoqdan Rossiyaga ketishingiz osonroq kechadi deyishdi.
Tojikistonlik barakatopkur oqillar ahvolimni tushingach, – bizning mintaqamizda ham ularning ajina iskovchilari izgʻib yurishibdi, biron fojia yuz koʻrsatmasin tagʻin deb, hujjatlashtirib bolalarim yoniga joʻnatdilar. Rossiyada meni Tojikistonlik (oʻzbek, tojik) fermerlari tezda tolib olishdi, goʻyo biron Xudojoʻy kas tayinlagandek. Ulardan qarz-qavola olib bolalarimni uy-joy bilan taʼminladim, ish esa toʻlib-toshib yotibdi (bolalariming barisi injener-texnolog, kelinlar shifokor). Ayrim fermerlar, – bitta yarimta shoirni boqishga qurbimiz yetadi deb shafqat yuzasidan qarizlarimni xayri ehʼson deya kechirib yuborishdi, qolgan-qutqanini bir etak nabiralarimni chirqillatib to qiyomatgacha qaytara olamanmi yo yoʻq, u yogʻini yaratganning oʻzi biladi.
Arznomaning yoʻnalishida men nima demoqchiman: 2004-chi yilgi arizamni koʻrib chiqishda OBUSMAN Sayyora Rashidova (qayti №07/ 2573.2a 18.06.2004 yil) va Oʻzbekiston Respublikasi Bosh prokurori R.X.Qodirov (qayti №735140); Sudlarda jinoyat ishlari koʻrishda prokuror vakilini taʼminlash boshqarmasi boshligʻi 3-chi darajali Davlat adliya maslihatchisi A.K.Salixov (qayti 14-chi iyul 2004 yil №12/306-04); Surxandaryo viloyat prokurori 3-chi darajali Davlat adliya maslahatchisi B.G.Maxmadaliyev (12-chi may 2004 yil №12/306-04); Surxandaryo viloyat prokurori oʻrinbosari adliya maslihatchisi J.O.Maxmadaminov (12-chi may 2004 yil №12/2-qayti) kabi murtad insonlar (manqurtlar desa ham boʻladi) tomonidan arizamni koʻrib chiqishib – Surxondaryo Davlat 72 – fondida 1960-1969 yillar mobayni Ulugʻov Murtazoga nisbatan jinoyat ishi materiallari mavjud emas – vassalom. Yo poko parvardigor! Ular “Pravda vostoka” gazetasining 21-chi may 1967 yil sonidagi “ Mera padeniya” bosh maqolani oʻqimaganlar (men nusxasini arizaga ilova qilgan edim). Gazetani oʻqish uchun ularda xati savod qayda deysiz, agar bironta harf taniydigan tushintira olsa mushkuli osonroq kecharmidi…, imi-jimi demay Shohonshoh ogʻzini ochar-ochmasdanoq sal-pal imo ishora qilsa ularga bas…-, yetarli…, bechora manqurtlar shoirni qaydan bilsin, chopib tashlashdan ham qaytmaydi. Meni Termez viloyat teatirida “QOTIL” deb sahnalashtirganlarini aytmasam ham boʻladi (asar avtori Obkom.Kom. partiyasining kotibi Azim Hayitovmidi, esimda yoʻq, balki Hayitboy Azimovdir). Mening rolimni ijro etgan aktyor Mansur aka (familiyasini eslolmayman).
Teatr maqomiga to Sharof ota Rashidov aralashmaguncha ancha yetarli vaqt rayonma-rayon, kolxozma-kolxoz (sovxozlarda ham) ustma-ust, takrorma-takror namoish qilib sahna qoʻyishganlar, balki viloyat hukumat, kom.partiya chinovniklari tomosha qilayotib chagʻir (konyak) hoʻplab istirohat qilishlandir… Boz paydar-pay (quvonch yuzasidan boʻlsa kerak) bu zamonaviy yangicha maqom “QOTIL” pesa asarni (uchiga chiqqan “Odilona” asar desa ham mubolagʻa boʻlmaydi) Oʻz.SSR markaziy jurnalda (“Sharq yulduzi”-dami, ”Xotin-qizlar” yo “Saodat”-dami, boshqasidami eslolmayman) chop etganlar va keng jamoat anjumanlarida – viloyatma-viloyat, rayonma-rayon (barcha korxonalarda ham) muhokima qilishganlar, oʻrnagu saboq yoʻnalishiga baxshlab albatta…, eh qanddingni ur-ey!…

“Shohnomam”ni oʻqiy olsa – baytlarim roz,
Ochib qoʻyar nogironning koʻzin biroz.

Saytdagi tarjumai holimda (Sayt www.uzbekpoems.com shoir Murtazo Ulugʻov) hammasi paydar-pay naql qilingan. Voronejda “Vatan-Rodina” gazetasining №1. 2010 yilgi sonida esa “Shohnoma” asarimning qisqacha debochasi haqida gap ketadi ( ne vajno na kakom yazyke poyot serdtse poeta), internetda bor, qiziqqanlar ochib oʻqishlari mumkin.
Yuriy Lermontovning “Bizning vaqt qahramoni” romanidagi Pechorin obraziga uyqosh “Shohnoma” asarimdagi qahramonlarning oʻxshashlik joyi bor yo yoʻqligini aytolmayman. Lekin ravshaniroq muqoisa qilsam – Lermontov zamoni va hozirgi men umr guzoronlik qilayotgan zamon “Sehrli jangalzor”-ning oʻzginasi desam mubolagʻa boʻlmaydi. Bu haqda (XVII 70-80-chi yillarda) “Baytulmuqaddasni ozod qilish” (Osvobojdeniye Iyerusalima) asarini yaratgan buyuk Italiya adibi Torovoto Tasso taʼbiri bilan aytganda: – boshladingmi degandi u – boshingga har tomondan shundoqa vahshaniyotlar yopiriladiki Xudo koʻrsatmasin; kibru gʻurur, besharmu hayo mazoq, beandisha mensimastlik maxluqoti hozir boʻladi; faqat nigohim ularga tushmasin desang oldin tomon, haligacha odam zoti qadami yetmagan jangalzor (oʻrmonzor) oralab qadam tashlayversang Maxluqot yuhadan poyma-poy uzoshlashaverasan va old tomoningda keng ravshan adir-yaylov seni qarshi oladi, unda nimtatir koʻkart chirmandalar sabz, yoppasiga gullamoqqa shayʼ (qaniydi men noumid bandaga ham shundoqcha rushonlik qalb quchogʻini ochsa edi). Ammo oʻsha mahal yuragingni tahlika vahimalar qamrab noxos ortga qayrilib boqsang balo urdi deyaver illo (Xudo koʻrsatmasin. Tarjimoni M.U).
Yuqorida aytilgan Sayyora Rashida (oqpadar) va boshqa nomi tilga ilashgan manqurtlarning menga nisbatan noqonuniy bergan javoblariga mutlaqo (toʻrt-besh yuz foyiz) rozi emasman, boisi to holo oʻlgan besamar Choʻbirning choʻbirtoychalari toʻlib-toshib yotibdi. Mana ellik yil boʻladiki bu murtadlarga nisbatan ishonchsizlik bildirganimga (hozirgisiga undan ham qattiqroq ishonmaslik). Darhaqiqat harqanday ariza, shikoyatga nisbat bildirish iymonning ishi (adabiyot millatning ishi boʻlganidek).
Yurtboshimiz va uning yon-verida iymoni but-haq insonlar yoʻq emas, bor, ular ancha. Ularga oʻzlari arizamni koʻrib chiqish qaytaboshdan imkoniyatlari, haq-huquqlari cheklanmagan (Bosh qonun)da ham shunday deyilgan. Toʻgʻri Siz azizlarga hech kim shoirni oqla yo qorala deyishga haq-huquqlari yoʻq, Xudo bandasiga bunaqa imtiyozni bermagan (shafqatdan tashqari, faqat shafqat buyurgan xolos).
Bu yerda iymon, odilona ehsonu eʼtiqod katta rol oʻynaydi. Men yarim asr musofiratda koʻp musofirlarni uchratdim, uchratayabman ham, ular vatan sogʻinchida boʻlsa kerak, el-ulus diydoriga zorlikdanmi, bechora qondosh, jondosh toʻplarin qaygʻusidamni yo iymoni zaiflikdanmi – eti borib suyakka yopishib bir qoʻltiq ustuxon boʻlib qolgan. Mustaqqilik davridan boshlab besamar Choʻbirning gʻazabiga dosh berolmay qariyib ellik foyizdan oshiqroq ravshan fikr ziyolilar, fan arboblari, maʼnaviyat-madaniyat yulduzlari, texnik olimlar, shoiru yozuvchi adiblar, ravshan fikr ruhoniylar xorijda kun kechirmoqdalar. Ehtimol jismu joni, ruhoniyati pok, oʻzligini anglagan, aqalli hammamiz bir ota, bir onaning farzandlari ekanimizni tushunadigan nasillar kelar, tili bir, naslu nasabi bir, irqi bir, ammo taqdir taqqozasi bilan boshqa-boshqa sarhadlarda yashayotgan millatdoshlarini yuziga tupurmas, ularning yuziga eshiklarini qarsillatib yopmas, koʻkragidan itarib yubormas. Bizning yagona milliy fojiamiz xuddi ana shu – ayni ziyoli boʻlmish (besamar Choʻbir boshboldoq va uning gʻintiq toycha) larining koʻr-koʻronaligini anglab yetmaguncha bir qadam ham ilgari bosmasligimiz achchiq tarixiy fojihadir. Sut bilan kirgan bu mudhish fojiha kasalligi hali beri davo topishiga mening koʻzim yetmaydi.
Ravshan fikr oqillarni oyoq ostiga olish, aynan menga uyqosh shoiru yozuvchi adiblarni ezgilashlari (ustidan mazoqlab kulishlari) menga nisbatan nim asr boʻlsa, ayrim rahmatli adiblarga esa (A.Qodiriy, Choʻlpon, Usmon Nosir) bir asr davom etmoqda, yana qancha davom etishini Xudoning oʻzidan boshqa hech kim bilolmaydi, ayniqsa Choʻbir saltanati, hozir choqda-gi Toychasining saltanati juda ham yaramas vahshaniyot davrga mos kelganini biron ravshanfikr kas, och, yupin nochorlar ham inkor qilolmaydi.
Yarim asr musofirot davomida farzandlarimu bir etak nabiralarim oʻz oʻzbek milliy tilini, eng achinarlisi milliy urf udumlarini faromush qildilar. Shaxsan mening oʻzimni, farzand-nevaralarimni qaqshatib ketgan maʼnaviy ziyon, kechirib boʻlmas qattiq moddiiy iskanjasi zararlarini hisob kitobini kim qiladi, kim? Ammo bu cheksiz uchu oxiri yoʻq maʼnoviy, moddiy yoʻqotishlarini Oʻzbekiston sud adliya organlari tarozi toshga solib hisob-kitob qilishga qoʻli kaltalik qilmasmikan (men ishonmasligimni bildirganmanku), Ovrupa xalqlar aro sud yustitsiyasi bundan istisno. Zero qanaqa zararlarga daxildor boʻlmasin (Ollohning buyurgani-shavqati albatta) qonida elining tarixi, taqdiri, zehn-zakovati, maʼrifati boʻlgan-farzand-nevaralarim jismu jonida tiklanar degan umidimni uzganimcha yoʻq – yo poko Parvordigor!
Mening “Shohnoma” asarimning syujet va badiiy toʻqimasidan –“Toʻgʻriligimdan tuqqanimga yoqmayman“ azaliy maqolning fikr bayonini qidirsa boʻladi, topib ham oladi. Shayx Sherali Joʻrayevning taʼbiri bilan aytganda bu bayonni bilganlar bor, bilmaganlar bor”. Shoirona esa: kafanni kiyganlar bisyor, kiymaganlar bor – qatagʻon nochorlar haqida shoirning asarlarida aytganlaridek.

Ortiq Otajonov boshqachasini aytadilar:
—————————————-
“Vatanning ayriliq oʻtin,
Bilingki yayratib boʻlmas.
Gar doʻstlar sodiq boʻlsalar,
Bir-birga qayratib boʻlmas.
Vataning bandini bulbul,
Chamansiz sayratib boʻlmas”.

Shoir esa Ortiqqa:
————————
Tuproqdan yaralgan, tuproq,
Baayni roʻzgʻorlarini,
Tuproqqa qorishiq, tuproq.
Shaydosin hozirlarini,
Ortiqsiz boshqacha aytib ham boʻlmas,
Otajoniyona qalbga quyalmas.

Shoir Ortiqqa hazil (shoʻxliq) qilayotib:
—————————————
Yonboshingda ikki belning biri kim?
Atlas bellar kashtalarin biri sen.
Adras belning tolalari jon ofati,
Eshilganda gir tovlanar oy suvrati.
Raqqosalar ikki koʻzin shahlo, exyo,
Lazgi kuyda senga tikar suzib qiya.

Shoirning Yurtboshiga aytganlari:
———————————–
Yo Rab! – degan saylanishda haqgoʻy Sarbon,
Bor boʻyicha orif ilming koʻrsat deyman.
Tingla esa dardlarimni ey Biyobon,
Qoldirmasdan qiyomatga oqla deyman.
Yaratganga yetsa nolam, zot qasddorni,
Yerning qaʼri tortarmikan tezroq deyman.

Men ham odam sanalib toʻpimga qoʻshilay kabi Xudo ato etgan umidimni uzganimcha yoʻq, xuddiki raqqosa Bobomurod Hamdamovga xos hazil qilgandek:
——————————————————-
Nimu numqur xohishim…, deb lol qotmang,biz
Xohlasangiz tong otguncha “sozlatamiz”.

Mening azizlarimdan qalam uchu (gonorar) soʻrashga arzigulik ijodiy kamolatim yetmas balki (noumid banda) esamda, – “yomonga oʻlim yoʻq demasangizlar boʻldi….”, har bir boshda bir oʻlim muqarrarligini anglasangizlar bas, tushunarli, Xudo rahmatidan Siz azizlarga shafqatu ibodat buyurgan (hadis). Xoʻshu xushbaxt, omon boʻling aziz jondosh, qondoshlarim, ovmin!
“ “ “

2- chi qism

MUNOJOT:

Tush

Tush koʻrdim ajabo ajoib bir tush,
Xufyona dagʻdagʻa bitibmish abas.
Mard erlar koʻpayib yaxshimish turmush.
Tashna yoʻq, yupinning egnida libos.
Oʻtganlar qabrdan shukʼ-shukr Haqqa,
Aytarkan yuz burib goh qibla yoqqa.
Yumush ham jumbishib, ozodkan hamma,
Visolga yetganlar tebratmish xoma.
Bir en xatni ochsam barmogʻim burab,
Meni oqlang devdim boʻlsa or agar.
Tushummi yo oʻngʻim anglolmam ey Rab!
Xoliqulotimda bedorkan bahor.
Bitilgan varaqni oʻqib betoqat,
Hayrat barmogʻimni tishladim “nohat…”
Yetimlar boshini silab birma-bir,
Bu dardli nigohim uqubsan qondosh.
Mirziyoga baxsh aylay shafqatu shukr,
Murtadlar nazdida egmayin mard bosh.
Oyogʻin ostiga boqib yuz takror,
Talay gʻaj soʻqmoqni supurmish ilk bor.
Zarafshon zumratning ilmiq havosi,
Hamohang ortibdur senga havasi.
Qumrilar kuyuk rang butoqlaridan,
Kul boshin chiqarib ku-kulabdilar.
Uzoq-uzoqlardan qur tortgan qushlar,
Boqarkan lang ochiq eshikka xeshlar.
Azal tiriklikling botin etishmas,
Uzan shovirlarning ochmish qulogʻin.
Tereza tirqishidan muralatmoq chun,
Yoqipdilar oʻzbekning qadim chirogʻin.
Yaqin-yirloqlardan Muazzin vaʼzi,
Yangrarkan subhu dam Bomdod ovozi.
“Tomi siljipti” dard – tuzalmas toʻhmat,
Koʻz yumib ochguncha sogʻaymish – sihat.
Joni bor ham yoʻqqa risqu roʻz bergan,
Ochibdur nogiron buloq qarogʻin.
Toʻlqinlab tiriklik azim daryosi,
Irgʻitmish qirgʻoqdan Chipor yanogʻin.
Maraqqa qoʻrgʻoshin quygan edi u,
Artibdi bandasin kuygan dimogʻin.
Endi esa zotin angladim bildim,
Aqlin kemtigligin tasavvur qildim.
Bildim choʻbirzotning feʼl-atvorini,
Boburkent dahshatda kirdi-korini.
Makandor qasrda Choʻbir izlarin,
Turimsiz zotlarin uryon soʻzlarin,
Ipirsqi xohishu puch yongʻoq xulyo
Yargʻoq orzularu xusumatlarni,
Hech pisand qilmasdan oqarkan daryo.
Tavqi lanʼat haybat,vahshat kundani,
Koʻrgandik qurtlar shop qaynagan….,oh…,ho!
Yoʻl chetida, qirgʻoq, darada yoki,
Olchoqzor toʻrida, yotardi oro.
Unga qargʻa koʻngan,bogʻlagan eshak,
Ham ekkan chip-chipor balo xotira,
Yon verda tuyoq iz,oʻng qoʻlda “GULAG”…
Choʻbir ot orqasin chunon karillab,
Xesh-arqoni bilan bosib suyangan.
Goh kunda tomon kurk tovuqlar sichqon,
Jussa jujalarin dumiga tizgan.
Ot izin bosam deb toyi megajin,
Toyingan kunda yon oshagach maʼjun.
Shaytonlar qoʻlma-qoʻl ardoqlar kelgan,
Oʻchirgaysan ardoq-maʼlun manzumin.
Hamda hisob-kitob-choʻtlab aniq boz,
Ortida qoldirgan afyun maʼjunin.
Choʻbirga beshqarsaq olqishlar ey, doʻst,
Iymondanmas, qabih nayrang ichinda.
Koʻzingning oʻnggʻi-la boqalsang durust,
Taʼmalar yashirigan chirkin chetinda.
Aytgan ashʼorlarim emasdir shama,
Majlisdir u “Majolis ul nafois”.
Unda jonlar halok va bordir taʼma,
Oʻzingsan guvah-yu odamiy xolis.
Unda bor Darvishning xirqa libosi,
Murtozning Munojot – Xaqqa nolasi.
Unda xirqa taʼbir – Darvish taqini.
Zikrga yovuq oh! Ruhlar talqini.
Unda odamiyjon mushku ufori,
“Kelmadi” ohlaru Bertamoh zori.
“ “ “
Oʻygʻonsam tong sahar jonim havuchlab,
Yonimda bir sharpa kezar chuv-chuvlab.
Koʻrgan tushlaring der, – barisi yolgʻon,
Orom ol hapriqmay qulos os bir on.
Oʻchganmas Choʻbirning “hurmat” sizlari,
Qandoq boʻlsa shundoq turir izlari.
Andijon dahshatin oʻylamaysanmi,
Tosh yurak shtabin koʻrmagansanmi.
-Yoʻq dedim, unday boʻlsa aytayin noxos,
Shtab boshligʻi oʻsha bemavrid nokas.
Ne axmoq ish qilmadi Almatov bilan.
Har ikkisi guyoki toʻrtboshli ilon.
Oʻzginangni bosib ol, olaqolgin tin,
Bu haqda keyinchalik aytishim tayin.
Yaqin bir doʻst aytuvdi yorugʻ kun yozda,
Bemavrid qilmishin deb telba teskari.
Guvoh ham topilib xazonrez kuzda,
Demokratman deganin yolgʻon deb bari.
Oʻz oʻzinga berib koʻr achchiq bir savol,
Axta onglar toʻzalish kerak deb avval.
Sozlash chun darz ketgan ixtisodiyotni,
Kamida uch-toʻrt oʻn yil oʻtardir yoki,
Joyiga keltirmoq chun axta ong dardni,
Nim asrning qoʻllari kaltadir balki…

Qism davomidagi misralar vaqtincha bekitilgan!

3-chi qism

4–chi qism

“Pushmon”

“Lyube” gruppasi

Soljenitsin ketdi dilband ustozim,
Rastorguyev endi yoʻldosh safdoshim,
Togʻ toshdan tushgandek arvoh sarafroz,
Sar–sari sharpadek kezdi kuylab roz.
Qay ahvolda ketgan gunohsiz jonlar,
Bekafanni yutgan dedi margxoʻrlar.
Hamdu sano aytib Sashaga bir rav,
Juvonmarg hayflarni esladik darrav.
Tiriklay koʻmishga topolmayin joy,
Koʻklarga oʻrlatgan dodin, ohin voy.
Kolya Rastorguyev – artist sertashvish,
Che–ka libosida yer rangi nafis.
Kuylar: – “Rodnye polya” ruhlar ruxsori,
Yargʻoqzot emas deb, bandasin xoʻbi.
“Batalon” qoʻshigʻi dil ozor zori,
Oʻzlaru Majnunu Laylisi “Lyube”.
Alla Pugachyova maslakdosh alhol,
Adolat mulkida jonkuyar ayol.
Jon talvasa kuyda – Rus malikasi,
Boʻlsin degan boshda Yejov shapkasi.
Galife shim tarang, yelkangga jonon,
Oʻngdan chapga tortgin qayishin Baron.
Xoʻbam oʻxshatgaysan turishga oʻjar,
Goʻyoki “Troyka” si yoningda ajdar.
Biqinga osgaysan oʻqdor toʻpponcha,
Bolshovoy mulkida chin yuksak zafar.
Bolshovoy shineli goʻyo toʻlin oy,
Eksimas, nafis rang tob bersin chiroy.
Oʻroq bolgʻa ilgin koʻksingga magʻrur,
Amrikon etikda tursinlar saf sur.
“Batalon” kuylansa taranno o…, ho,
Daryodek toshadi “Lyube” bebaho.
“…, Polya” ni kuylasang hurpaygin behad,
Stalin goʻyoki tursin ikki qat.
Koʻrgandan Lavrentiy qolsin qotib tik,
Achchuvi chiqqan choq turolmasin tek.
Sidrilgʻi yigʻisoz tamoq ovozi,
“Rodnye polya” sini yaratdi sozi.
Osmonning toqidan sadosi boʻzlab,
Qabrni titratdi, oʻygʻondi zamon.
Boshlari kesilgan jasadlar soʻzlab,
Qatagʻon balosin ayladi bayon.
Yaralgach “Batalon” qoʻlda beshotar,
Tinimsiz yosh toʻkdi tamoman jahon.
Olomon bagʻri xun, – dedi alhazar,
Koʻkka oʻrladi oh har lahza, har on.
Gerdaygan dohiylar maqomin shoshmay,
Saltanat qurbonin topding adashmay.
Haq kalomin solding dillarga, balli,
Xudoga shukrlar ayt, yashnaysan hali.
Alloh rahmatiga muyassar boʻlgil,
Goʻring nurga toʻlsin Uqboda butkul.
Koʻzlaring koʻrmi yo qulogʻing garang,
Saboq olmaysanmi ushbu gʻazaldan.

Qism davomidagi misralar vaqtincha bekitilgan!
“ “ “
Aʼrof sahro dashtin cheki koʻrinmas,
Quyundek kezadi dahshati uvvos.
Olisdan miltirar doʻzax darchasi,
Boqayotib unga tund boʻldi chehrasi.
Shu tomon sudralib bormoqda bir kim,
Bir kimmas anigʻi toycha dodosi.
Hansirar, ololmay toʻliq bir nafas,
Ovziga tiqilar olgan nafasi.
Jiqqa terga botgan – beti badburush,
Alaqsirar, koʻzi oʻtmaydi durust.
Qum zarrasi mushtday, maraz chehraga,
Yopirilar, qandoq yetsin darchaga.
Ketayotir Choʻbir maxovdek yolgʻiz,
Lukullar, tin olar, sahro kimsasiz.
Hayajon yuzida ask etar yaqqol,
U yoqdan bu yoqqa alanglar behol.
Kimnidir axtarib joni halakdir,
Va ajab, tarahhum ayladi taqdir.
Maraz zot quvondi, quvondi gʻoyat,
Axir bir hamnafas topdi nihoyat.
Boshida miltirar mittidek shoxcha,
Qumni supuradi uzun dum bilan.
Jilpillar sahroda shaytoncha shumcha,
Choʻbirga boqadi yovuqroq zimdan.
– Tanimabman doʻstni men axmoq ukki,
Xabarkashim qahramon stukachimku.
Ikkovlon soʻrashib, boʻsa ob takror,
Soʻhbatga chogʻlandi chiqarib gʻubor.
Oʻtgan, ketganlardan soʻzlashib bir–bir,
Derdi: stukachim Orifjon gapir.
Mendan keyin yurtda, aytgin ne boʻldi,
Yo Sulaymon oʻlib devlar quturdi.
Meni goʻrimda ham qoʻymadilar tinch,
Qay goʻrdaykin Juma Namangonovich.
Shunda buragancha tik shopdek muylovin,
Bir sharpa keldi, qadam tashlab muloyim.
Xuddiki mushukni koʻrgan sichqondek,
Choʻbir pes qoʻrquvdan qotib qoldi tik.
– Tanimading sheklli qoʻtirim Choʻbir,
Koʻzingni katta och – Jumaman Juma.
Pes beting toʻsmayin qaragin soʻqir.
Dono toqaman deb koʻpam aljima.
Ahvolingni koʻrdim, qursin bu koʻzlar,
Menga tik qara–yu mushting juflama.
Muroso yoʻlini tutib pes sekin,
Der: bunda arazni endi bas qiling.
Bu yerda barchamiz mazlumu nochor,
Bir chimdim savobu shafoatga zor.
Bunda na mansab bor, na oyim xotin,
Sabab yoʻq talashib tortishmoq uchun.
Dunyoda nomaʼqul koʻp ishlar qildik,
Nomaʼi aʼmolga boqolmaymiz tik.
Kimlarning haqqini yedik, semirdik,
Elning tuzligʻiga tinmay tupurdik.
Bunda hiyla nayrang endi bermas ish,
Bekordir oʻzini namoish qilish.
Keku gʻarazlarni endi bas qiling,
Bu yerda moʻʼtabar tutmagin oʻzing.
– Goʻristonda ayling kirmish deyman – ov,
Zaxarxanda qildi Jumaboy darrov.
Aqling toshib ketgan boʻlsa gar gʻoyat,
Oʻz yaqinlaringga qilgin nasihat.
Mana Almatovich, jonajon doʻsting,
Sakson yoshga kirib oʻlmagan moʻnding.
Sening vasiyating keltirmay bajo,
Hamtovogʻing sotib ayladi rasvo.
Dunyoda qilarga ishi qolmadi,
Valekin merganing hech ham oʻlmadi.
Mijgʻovlab safsatta sotadi hamon,
Erkak boʻlsa qani, kelsinchi bu yon.
Davru davron surdi, endi boʻlar bas,
Dunyoni bulgʻatib yuripti nokas.
– Ha…, biz sirdosh edik kun oʻtgan sayin,
Uning ham tez kunda kelishi tayin.
Yana bir sirdoshni Rustamu doston,
Kasal iskanjasiga olmish bepoyon.
Batobmish, biz tomon shoshilar, albat,
Yashash navbat ekan, oʻlim ham navbat.
Pesni tushunganday Juma shu mahal,
Moʻylovi shondegu manglay esa kal.
Choʻbirning gapidan sevinib gʻoyat,
Qarang barzaxda ham kularkan omad.
Qargʻa qargʻaga doʻst azaliy maqom,
Bulgulga doʻst boʻlmagay tikon hech qachon.
Tengi topilgan chun biram quvonib,
Soʻhbat ilinjida talpinib, yonib.
Bir lahza qahrini goʻyo unutdi,
Oʻzini Choʻbirning bagʻriga otdi.
Shopdayin qayrilmas moʻylovin silab,
Chipor pes bagʻriga bosardi alqab.
Juma der: sen meni yengding dunyoda,
Shul sabab obroʻing erur ziyoda.
Bir zum dardlashaylik oʻltirib ogʻam,
Biz ikkimiz axir goʻyo bir odam.
Feʼlu aʼmolimiz, kirdi–korimiz,
Uyqoshdir armonu iftixorimiz.
Oʻz maqsadlarimiz qilsin deb amal,
Olomon boshiga yogʻdirdik ajal.
Senu men tomondan ming–minglab oʻgʻlon,
Bizni deb jonlarin ayladi qurbon.
Beva qolib ketdi ming–minglab javon,
Goʻdaklar beota, kimsasiz sarson.
Onalar qon qaqshab qargʻashdi bizni,
Ha …, rost oqlamadik el bergan tuzni.
Toʻkkan son – sanoqsiz qonlar chun bot, bot,
Azoblajakmiz bizga yoʻq najot.
Lek doʻzaxga kirish oldidan bir qoʻr,
Bizni uchrashtirgan Xudoga shukr.
– Jigarim Jumaboy, chiqarib xumor,
Jon, suhbat quraylik bunda soʻnggi bor.
Rahm shavqat qilganday pesga Jumaboy,
Gʻamu ozoridan mumdayin erib.
– Oh bovurim – jonim kelaqol, kelgin,
Juma ham bagʻriga bosdi chiporin.
Ikkovlon qoʻltiqlab bir–birin beor,
Soʻhbat qoʻrishardi begʻam, begʻubor.
Chipor Jumaboyning boʻlib soʻzini,
Stukachga burdi maraz yuzini.
– Jumaboy kelibdur mehmon bizlarda,
Gapirchi ne gap–soʻz oʻtdi dunyoda.
– Ustozim,izingdan qiyomat qoʻpdi,
Doʻstlaring oʻzgalar oyogʻin oʻpdi.
Sening tovoningni yalagan itlar,
Mansab uchun barisi qaltirab titrar.
Valekin oʻzingdan chiqqan baloga,
Qaygʻa ham borarding axir davoga.
Bari shogirtlaring – ahli marazlar,
Tuzluqqa tupurgan qoʻrqoq nokaslar.
Bir ozdan keyinroq kelishar bu yon,
Gʻirt Qoʻtir uf tortdi:e.., voy-ey qachon.
Prokuror Kodirov abjir bachchagʻar,
Aftidan Almatov tez kunda kelar…
Bir shoir paydo boʻlmish ayolmas aygʻir,
Murtazomi – pismadon oʻxshar Choʻlponga.
Ishkal aʼmolingiz bilarkan Qurgʻir,
Oʻchakkan mugʻombir sizdek ilonga.
– Jovonmarg oʻshamikan oʻquvdim baytin,
Oqlaniz deb yozgandi nomimga xatin.
Yuragim tars ikkiga boʻlsada bayti,
Javobsiz qolmagandi esimda xati.
– Ey ustozim chun morom xayolingni buzdimmi,
Absun labo–lab hasratlar–la sening yoningda.
Goʻr boʻlsada bir dam koʻrsam debon oʻzimni,
Soʻhbat qurib oro beray derdim joningga…
Xuddi bir narsani sogʻingan misol,
Chipor Orifiyga beradi savol.
Shoshib: oʻtar ekan davr ila davron,
Ayt – oʻzbekka hozir payt kim ekan hoqon?
– Yurtda qamalmoqda koʻpchilik oʻgʻring,
Hozirchoq shoh erur Mirziyo oʻgʻling.
– Yagona men uchun bu dir tasallo,
Dimogʻim choq, dilim toʻldi gʻururga.
Doʻzax olovidan qoʻrqmasman endi,
Haq rahmatidan moʻlroq bersa oʻgʻilga.
Andijon ahmoqlarga boʻlmagay bandi,
Ond ichgandi: Shoh boʻlsam oʻchmagay izing.
Kul boʻlsangda chida ogʻriq ogʻiriga,
Sayqol berib qoʻtringga yurgayman soʻzsiz.
Saltanating yetgay zamon oxiriga,
Biron nokas ortingdan ochmagay ogʻiz.
Boqqanicha odam ovlash koʻzgusiga,
Yetibdurlar toycham maqsad orzusiga.
Orifiyga yuz burib:
– oh! – Sendan boʻlak yoʻq menda arz deyarim,
Ortgan edim osmon uchar arobamga.
Sakkiz tonna tillolarm …, voy jigarim,
Yetolmasdan jahon oro amboramga.
Turmenboshi Redjeb – boyin qasri qadar,
Qabariblar qoʻlim qazgan tillo bilan.
Qoʻlga tushdi Gulnora qiz izim bosar,
Vaʼda berib Kazan tatar bermay yordam.
Tutib berdi merosxoʻrim xofda – xatar,
Olsa edi Londondagi kenjam toycha.
Saltanatim davom etar edi ming yil,
Orifiy: – Ming yil demang, deng qiyomat qoyingacha.
Hali moʻlku xorijlarda zaxirangiz,
Yillar oʻtar ortdan asr yuzlar unsiz,
Tillo poʻsmas turar ortib qurugʻu hoʻl,
Yol tashlasa tetapoya toycha Gʻani.
Orzuingiz shoshmay turing gullagay moʻl,
Gʻam chekmang hech, topib olgay xazinani.
Orifiy (ichida): – Bu tillolar birinchi, oxirgimas,
Tashga barin tashigan shum badnafs tulki.
Bunga nelar deyar ekan Mirziyo mast,
Oʻzbeklarga nasib qilmay yitar balki…
“ “ “

5-chi qism

Tong sahar sim qoqqancha Almatov qoyim,
Qotar edi Mirziyoga gap muloyim.
– Bir ajoyib gʻoya bor aytayin senga,
Toqatim toq – podshihim quloq os menga.
Mirziyo: – Ne balo urdi seni hapriqmay buncha,
Qandoqcha gʻoya ekan aytginchi qani.
Almatov: –Yoʻq…, yoʻgʻ–ey tunlar bedor horiqdim ancha,
Odam zotga haligacha oshkor emas.
Mirziyo: – Yo maynangga quyilganmi shayton qoni,
Almatov: – Bilsangda doʻst – dushmaning sanogʻi qancha.
Bilmagaysan dodong oʻtmish ozorini,
Koʻpam chekkan yoshligida xor–zorini.
Barin menga naql qilgan koʻz yosh toʻkib,
Bir kun chorlab meni zobit boshligʻini:
– Burun–da ham mendek chollar qilgan mehnat,
Mehnatni, mana, men er – degan maxluq.
Yelkamgga ortgandim zil tosh toshlogʻini,
Bolalar kiftiga ham chiqqandi toʻliq.
Tongdan oʻn toʻrt soat ish – shom qorongʻuda,
Boʻsagʻa hadlab kelardim dil qaygʻuda.
Oʻsmirlik payt vodiyda kanal men qazgan,
Hov, bachchagʻar istibdod degan davrin.
Botmon – botmon tuprogʻin yelkamga tizgan,
Ogʻiring yengil qilgan men choldan soʻra!
Men qaro yer qaʼrini ovdargan paytda,
Onang qornida hatto emasding gʻoʻra.
Mirzachoʻlda zavir qazgan yoshligimni,
Kimga aytay oy, yillar och qolganimni.
Dodong yotur goʻr – chohida xor bechora,
Ilojsiz narsa yoʻq, topgin biror chora.
Merosxoʻrsan, zaxmatin shoh Choʻbirning boy,
Baholi hisobga ol – toycha toʻbichoq.
Rahmati doho edi goʻyo toʻlin oy,
Poyqadam aziziga yoqqin sham chiroq.
Mirziyo: – Qandoqcha chora bor, ayt jonim maslakdosh,
Zahar bersang–da ichay bergancha bardosh.
Almatov: – Oʻqimabsan chogʻi “Fan va turmush” ini,
Salmoqli maqola bordir Alʼmanaxda.
Chin – Mochinning qadim oʻtgan oʻtmishini,
Aytgan “Terrakot qoʻshin” haykali haqda.
Shunchalar yuksak ekan Chin–ning sanʼati,
Osmon qadar balki uning barakati.
Jami Chin–ning elatin bir mushtga tugib,
Oʻtgan ekan ilk bor Tsin degan podshosi.
Aqling boʻlsa quloq osgin menga bir bor,
Bizda ham bor shundoqcha shoh – sen toychasi.
Hali tirik payt Tsin shoh – Sian shahrida,
Ikki ming yil burun to bizning asrgacha.
Qabr qasr qurgankan – chin dunyo hajrida,
Qabr Maʼbadin bir yarim ming metrgacha.
Uzunlikda qazdirib chohlar tikka–tik,
Sakkiz ming lashkar haykal, sakkizu qirqta.
Kazinak oyimlarni koʻmgankan tirik,
Loy tuproqdan yasab, xom haykallarni soz.
Olovda pishiriblar yozibdurlar roz,
Ham shundoqchaki haykal yorogʻu otlar.
Er chohga koʻmishibdur bir safda qator,
Sen ham qurdir shundoqcha xil oʻlkan Maʼbad.
Paydar–pay ming–ming asr yil oʻtsada ham,
Barq urib tursin dodong koʻmilgan lahat.
Mirziyo: – Shoh hakallar qurganman bisyor yetarli,
Almatov: – Osmon qadar qursangda kamdan kam hali.
Mirziyo: – Ilojsiz narsa yoʻq – top degansan chora,
Buncha son qoʻshinlarni topayin qaydan.
Deb boshin sayrak–sayrak qilur bechora,
Tosh qotgancha Almatovning gaplaridan.
Almatov: – Andijonda oʻchmasdanoq qon buyogʻi,
Qon toʻkkandan qirq minggin chogʻmas dimogʻi.
Mirziyo: – Buncha askar haykali Maʼbadga sigʻmas,
Lahatin atrofin qazsamda yuz gaz.
Almatov: – Choʻbir oʻlgach besoib oʻn minggin shayton,
Tillari tosh qotib botgan tanglayiga.
Oʻn minggi aʼmoliga boʻlgancha pushmon,
Mushtin juftlab urmoqdalar Manglayiga.
Oʻshalardan saralab ol – oʻn minggi bas,
Hayrli ishlardan oh! Shoh botir qoʻrqmas.
Nega deysan lahatining yon, veri tang,
Sal narida Afrosiyob bor bemalol.
Dodong mahvash goʻr choʻpiga zebo bop ham,
Sian kentdan ming yil qari Afrosiyob chol.
Afrosiyob yon veriyu Shayx Zindadan,
Qazdir boplab aylana choh uzun chuqur.
Hunarmandlar oshmasinlar hech haddidan,
Ikki gaz ziyot qazsa qaddidan Choʻbir.
Sigʻadi oʻn ming haykal bemalol chohga,
Ham toʻp yorogʻu mingtacha ot egarli.
Oʻsha tip–tik qazilgan goʻriston chohda,
Tursin mendek zafarbop zoʻr generali.
Mirziyo: – Mening gerdayiblar turar joyni ayt–chi.
Almatov: – Agar malol kelmasalar aytay sen–chi,
Turgaysan toʻqim bosgan ustida eshak.
Mirziyo: – Hangi ustida sabil turmaydi ketim.
Yaxshisi turay gʻaram ustida xashak,
Qaddim past gʻintiqligim sezmagay hech kim.
Almatov: – U yogʻini oʻzing hal qilgaysan beshak,
Turar joyim tanlagayman esa oʻzim.
Aytganlarim toʻliq – toʻkis bajarmasdan,
Men shohanshoh deb bemavrid chalma hushtak.
Ket sabil deysan: yo muchal senda murgʻ – mi
Mirziyo: – Ovzingga qarab gapir – seniki xuk – mi.
Almatov:– Shunchalar boʻlsinki “Chin Terrakot”dan zoʻr,
Afsonagoʻy koʻzin uzmay qilsin huzur.
Qator turgan safdagi qoʻshin askarlar,
Achchuvchan gʻazzob kabi uymayin qavoq.
Kulib tursin ochilgan guldek yanogʻi,
Safdagilar bitta goʻyo etu tirnoq.
Boʻlsinlar bari bir tus qaddin siyogʻi,
Tushungdingmi kallavaram kadu qabogʻ.
Mirziyo: – Kanizakni topay ayt qaysi bir joydan,
Almatov: – Besoib bevalar koʻp toʻyganlar jondan.
Mirziyo: – Xayrli ish boʻlsada moʻl muqaddas roz,
Lek pashshacha yasayotgan dodomga obraz.
Almatov: – Ikki, toʻrt ming asr yillar oʻtib ketiblar,
Seni ham Choʻbir zoti ekan degaylar.
Shoir: – Bor gaping Almat zobit shumi – shugina,
Toʻqima desam barin qilmagin gina.
Mirziyov Choʻbir haqda yolgʻonin qoʻysin,
Aldarkoʻsa Choʻbirim deb gap toʻqisin.
Choʻbir gapi toʻqima – javonlik paytda,
Qoʻlini sovuq suvga urmagan hatto.
Istibdod zoʻrovonlik Choʻbirning davri,
Ishlari sof gʻarazbop edilar bari.
Choʻbir saltanat davrin aytolsam sizga,
Bir gala balo battar koʻrinar koʻzga:
Mehnat xotin koʻksiga chang solgani rost,
Xotinlarning qornidan tushgan bolalar.
Kichik mushukdan farqi – bir tukda xolos,
Hov, qullik deyilgan zamonda bu qadar.
Ogʻir yuk tashimagan zaif bemador,
Kelinchaklar toʻqigan kuyu gʻazal, roz.
Emin–erkin oʻtgan toʻy–maraka dongdor,
Chol, kampiralar rukuda oʻqirdi namoz.
Bola–chi oʻsha davrlar – bola suyagi,
Onalarning mehriga qonib qotardi.
Choʻbirning saltanati vaqtida boʻlsa,
Xotinning xotinlik yoʻq edi siyogʻi.
Farishtadek qovmati onaning esa,
Gʻadir–budur goʻyoki Darvish tayogʻi.
Bandalarni qoldirgan u tor koʻchada,
Yoshu qari xoru zor edilar bari.
Har kun goʻdak paxta tergan loy koʻchmada,
Egat ochgan titrablar yalang oyogʻi.

Qism davomidagi misralar vaqtincha bekitilgan!

Yoʻqdir endi aytar gapim senga boshqa,
Baytlar bitay devonavor qiz oshiqqa.

6 – chi qism

Ishqning yaralishi

(“Taqdir”ning davomi)

Essiz javonlik chogʻlarim goh adashib,
Tavqi lanʼat zahrini totuvdim ancha.
Oʻshalardek pes hajrida jon taloshib,
Obroʻingni yoʻqotding ayt beor qancha.
Oʻchirsangda husni xatim oshʼyonidan,
Qalamimni uzolmassan bayt ohidan.
Gʻam qoʻsholgan gʻamlarimga gʻintiq toycha,
Ozorlarin naxos uqsa turolmay tin.
Yuz oʻgirib qoshishin koʻr nomardlarcha,
Jon kaftida oshiqizor oh cheksa tun.
Mahvashimga orom berdim tong otguncha,
Bardosh berib jismu jonim koʻkrak hilga.
Murgʻak ohu koʻrkam tanin achamlasam,
Ikki oʻram boʻldi qoʻlim murcha belga.
Bol lablarin oʻpayotib tutdim nogoh,
Boʻliq simbar burma soʻtgan siynalarin.
Sumbul sochlar hayajonim koʻpirtirib,
Silay ketdim siyqa taram kipriklarin.
Ishq savqlari bermoqdalar ozor buncha,
Gul ochayotib kulsaydilar bahor gʻuncha.
Boʻyni nozik gʻoz boʻynidek zebo uzun,
Chehralari kulsa yonar – oyday yorugʻ.
Toʻkib tashlar son–sanoqsiz gulin zaytun,
Qoʻgʻirchoq deng qovmatlarin hurlar yangligʻ.
Ofati jon tob berganda sezib qoldim,
Tovlanayotgan orqa chaman hurlarini.
Hajrida kul boʻlayotib parivashning,
Soʻrayoldim nur toʻkayotgan qoʻllarini.
Ul pari hajrida yigʻlab har dam, har kun,
Deyaoldim oshiq Majnun devonangman.
Ters dunyodan topaoldim savtingni men,
Qalb daftar varaqlarin sahhofi manam.
Koʻzlarimga sigʻmayotir oʻrugʻ dunyo,
Buyurganning malikasi ekan Sanam.
Sochlaringni chayqab yuray zar buloqqa,
Umrim tugab kelgunicha jon tamoqqa.
Bayt bagʻishlay suzuq ishva nozlaringga,
Sinu sumbar suman guli yuzlaringga.
Qalbimdan oʻchmagay hech rozing sadosi,
Allohim kechirmagay boʻlsa xatosi.
Subhu dam koʻkka boqib, sahiy safosin,
Baxsh ayladi Bonu ifsho qalb vafosin.
Qaro tunlar qoʻlin siltab ketayotir,
Dil yonimda gul gʻunchasi kulayotir.
Bonu ruxsor kuzgisi sen Dilnuraning,
Ikki ohu daydilari Tangri togʻin.
“Fargʻona tong otguncha” – oy Dilnuraxon,
Osmon toqin yulduzisan barq charogʻon.
“Oshiq oʻlmas”, – deding kuylab guli xandam,
Oshiqlaring sen–la birga bihishtda ham.
Saxiy topsa boʻlib yer oxir boʻlguncha,
Baxil topsa bosib yer – oʻlib qolguncha.
Bu azaliy masalni Izbosar bilmas,
Gumroh pes yoʻllarin sahv ham demas.

Qism davomidagi misralar vaqtincha bekitilgan!
“ “ “

Aldar koʻsa

Qism davomidagi misralar vaqtincha bekitilgan!

Ikki oʻn yillar aro biron “Obshaga”,
Qurmadi zeb berguvchi qishloq, shaharga.
Katta ketib yurgan yurtda Pes qurgʻuri,
Quritdi, qolmadi hoʻl na quruq yeri.

Bu misralarni aytayotib A. S. Pushkinning uch qator aytgan baytlari lip etib esimga keldi:

V nash gnusnyy vek…,
Na vsex stixiyax chelovek –
Tiran, predatel ili uznik.

Oʻzbekchasi:

Bizning gʻam gʻussaga toʻla asrda,
Olov oldirguvchi har damda odam,
Xunxoʻr, xabarkash, jinoyatchi begʻam.

Toʻgʻri.., hamma rohnomalarning barchasi qonxoʻr (tiran) emasligini biz tarixdan bilamiz, odamzot borki xabarkash (predatel), yoki jinoyatchi (uznik) lar boʻlishi muqarrar, hammasi emas: Odamlarning ayrim axmoq (durak) larining boʻlishi bor haqiqat, qonxoʻr (tiran) podsholardan ham, hammasi emas. Ammo odamzot mavjudligida hamma ham ahmoq (durak) boʻlavermaydi, yoʻq, yoʻq Pushkin oʻsha misralarni aytayotib – ayrim axmoq odam (otdelno durak chelovek) boʻlishi mumkin demapdi, ochigʻi “durak” kalimasini ne sababki aytmapdi, yo oʻsha mahal baytlarni yozayotganida achchuv ustida boʻlishi mumkin karaxt boʻlganmikin (menga oʻxshab) u yogʻini aytolmayman.

Yozayotib Pushkin yo boʻlmish karaxt,
Joylolmayin misralarga gapin durak.
Pushkindan xafa boʻlmang, achchuv ustida,
“Durak” soʻzin qoʻsholdim bayt bastida.

GIMN (vatan ramzi)

Eshitgandim omoʻzgordan shunday mish–mish,
Vatan ramzin yaqin aro oʻzgartarmish.
Aniq aytgin debon bersang agar savol,
– Aytuvdi bir gasterbayter nochor behol.

Ishonmadim.., kun osha Toshkant “Ozodiy” eshittirish axborot xabarlarini eshitaychi deb radioning quloqlarini burayverishdan bezor boʻldimmi.., bilmayman.., noxos Choʻbirning oʻlim marosima–sarosimasi payti davlat ramzini qaygʻu maqomida tinglay oldim, yoʻq, oʻzgarmagan ekan, oʻsha sabsatta, gapu betamiz ohang.
Internetdan Oʻzbekiston Respublikasi Gimn sheʼrini varaqqa koʻchirib oldim, oʻsha turishi, biron hurfini oʻzgartgancha yoʻq…

Serquyosh hur oʻlkam, elga baxt najot,
Sen oʻzing doʻstlarga yoʻldosh mehrubon!
Yashnagay to abad ilmu fan ijod,
Shuhrating porlasin toki bor jahon!
Oltin bu vodiylar – jon Oʻzbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulugʻ xalq qudrati joʻsh urgan zamon.
Olamni mahliyo aylagan diyor!
Bagʻri keng oʻzbekning oʻchmas iymoni,
Erkin yosh avlodlar senga zoʻr qanot!
Istiqlol mashʼali, tinchlik posboni,
Haqsevar, ona yurt, mangu boʻl obod!
Oltin bu vodiylar – jon Oʻzbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulugʻ xalq qudrati joʻsh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!

Gimn (ramz) misralariga sinchiklab ser solsam baytlarida na maʼni bor, na mantiq, na badeiy maqom, oddiy koʻchaning gapiga oʻxshab ketadi. Koʻp oʻyladim.., bu gimn ramzini yozgan adib na millatning oʻzligini, na bir, bir yarim shingil oʻtmish millat tarixidan kalima, na vatanning jugʻrofik oʻrni – koʻrinishi, na maʼnaviyati haqida lom–lim demagan, hatto madaniy boyligining aqalli biron ishorasi yoʻq.., achchuvim chiqdi, Abdullo Oripov (stukach) dan boʻlak shoiru adiblar qayoqqa gumdon qilinganlarkan, yo qurib yitganlarmikanmi deb hayrat dunyosiga choʻmdimda qoldim.
Hech boʻlmaganda vatan ramzini yozayotganida ustod Erkin Vohidovdan bir ogʻiz soʻramaganiga qarang, qaysi maqom janrida yozayin deb, menimcha soʻrashga or qilgan boʻlsa kerak, iymonganidanmi yo aqlining yetishmasligidanmi, vayokim iymoni yoʻqligidanmi…
Bu yerda oʻlkam demoqda, oʻlka qanaqa tushuncha ekan, chek chegarasiz qizil qummi, yo biron dara dashtning tushunchasimi, hech tushunolmaysan, men ham anglayolmadim.
Yurt demoqda.., yurt mening tushunchamda – biron dala dashtda 30 – 40–tacha loy shuvoq uy – hovlilari, yoki 50 – 60 tacha choʻpon – choʻliqlar yashayotgan yurta maʼvolar yurt hisoblanadi…
Ona–vatan haqinda ogʻzini hatto ochmagan. Ona–vatan maʼnan, mantiqan, tahliliy – tahdidiy tomondan qaraganda boshqa bir narsani – qadr qimmati topilmaydigan millatlarning kindik qoni tomgan ruhoniyati buyuk, saxiy, qutlugʻ bir ixlos – etiqot olamini eslatadi.
Oting oʻchgir shoir xabarkash (stukach) bu ruhiy – sahiy kechinmalarni menimcha tushunmasa kerak, hatto vatan degan buyuk kalomning “tan” boʻgʻinini ham aytolmagan, hali bu gimn – ramziy sheʼr emas, bu shoirlik emas.

Orif yozgan maqom millat ramzi emas,
Oʻzbegimning oʻzligiga mos ham kelmas.

Men hayronman, ustod Erkin Vohidovning ilk bor aytaolgan “Oʻzbegim” millat, Vatan ramziy misralari borku, bundaqa koʻchaning gaplari kimga ham kerak deysizda qoʻyasiz.

Ustod Voxid – Oʻz “Oʻzbegim” qasidasin,
Shayx Sherali ohangida kuylasalar.
Topaolar millat ramzin oʻzginasin,
Bormi inson mening gapim haq desalar.

Yana bir narsani qayt qilmoqchi edim shekilli.., ha hozir payt kuylanayotgan maqom ramzida – “Lenin – Stalin partiyasi doim omon boʻl!” (undov belgisi) – ga oʻxshab ketadi, vayokim (qoʻlini oldinga shop qilguncha) – “Kommunizm gʻalabasi sari olgʻa!”, Hur respublikalar buzulmas soyuz! (shunaqa gapu undov belgilar) ga judalarda uyqosh, shunchalar undov belgisi koʻpki sanogʻini hisoblayolmaysiz, farmon buyurayotganning naq oʻzginasi desysizda qoʻyaverasiz.
Toʻgʻrisi, shoʻrolar ramz maqom (pripev) – qaytarmasini juda ham yuksak darajali ohanglarda kuylar edilar.

Dohiysi oʻlgan payt – sarosimada,
Dohiylarin koʻmish – marosimada.

Istiqloldan soʻng biror sobiq ittifoq respublikalarida (hozirgi istiqlolga erishgan mamlakatlarida) – davlat ramzi boʻlmish gimn–nida pripev (qaytarma) degan maqomni uchratmaysiz, xorijiy mamlakatlarida, musulmon davlatlarida bunaqa nagʻmasoz mugʻaniy qaytarma kuylarini tushingizda ham koʻrmaysiz.., he.., bachchagʻar mayxoʻr stukach – yey, bunaqa gʻayri insoniy maqom bayonini kimdan koʻchirgan ekan.., ha, toʻgʻri bu beti bezning qon hujayra, tan toʻqimalariga Kom. Firqa Shoʻrosining mutloq siyosiy ideolgiyasi umrbod shimilib ketganiga hayron boʻlib yoqangizni tuta koʻrmang, siz xayolat botqogʻiga botmang, uning turxi andomi hammamizga ochiq oydin maʼlum…
1992 – 93 yillar edi, oʻsha davrda Choʻbir Islom Gʻanizoda Oʻzbekiston Oliy Sovetining raisi (Oliy Majlis deb keyinroq atay boshladi) – Davlat ramzlari (Gimn, Bayroq, Gerb) – larni yaratish haqida eʼlon qilingandanoq men ham oʻz fikr andishamni bayon qilay degan maqsadda ijodiy kamolatimga yarasha Choʻbirzoda nomiga ramziy ifoda – Gimn yozib yuborgan edim:

Oʻzbek deganida otning dupuri,
Aks sado beradi bu olam aro.
Oʻzbek deganida koʻzim oʻngida,
Sarobdek mavjlanar adoqsiz sahro.
Oʻzbek deganida ufq kengayar,
Cheksizdek koʻrinib ketadi olam.
Qantarilgan otlar suvligʻin chaynar,
Parvozga shaylangan burgutdir odam.
Oʻzbek deganida qilichlar zarbi,
Eshitilib turar moziy qaʼridan.
Butun quruklikni qamrab olgusi,
Turkona lisonli hududsiz Vatan.
Oʻzbek degani bu – Amir Temurdir,
Hududlari cheksiz ulkan mamlakat.
Osoyishta yashar sagʻiru kabir,
Unda hukmdordir adlu adolat.
Oʻzbek degani bu faqat jangomas,
Ilmu irfonni ham anglatar oʻzbek.
Osmon darvozasin ochganda ilk bor,
“Zichi koʻragoniy” birla Ulugʻbek.
Turkona lisonning jozibasini,
Navoiy ayladi olamga mashhur.
Besh yuz yildan buyon gʻazal bazmida,
Oʻzbekning kalomi jaranglar magʻrur.

Albatta Choʻbir ham Abdullo ham mening sheʼriy bayon Gimn – ramzini oʻqigan boʻlsalar kerak, ammo ular na ha, na huv demadilar, men yozgan davlat Gimn – ramz varianti ularga maʼqul boʻlmagan deb oʻylayman. Yaxshisi – oʻz koʻylaging oʻz taningga yarashiq degandek oʻsha stukach qahramonning varianti mumkin Choʻbirga maʼqul boʻlgan.., ha eshak kallalar – yey. Mening tushunchamda ustod Erkin Vohidovning millat ramzini tan olmagan boʻlsalar kerak. Shayx Sherali Joʻra esa Choʻbirzodalarning maraz betlaridan jirkangancha parhez qilib uzlatni ixtiyor etgan edilar. Uzlatnishinda boʻlsalarda qattiq nazorat iskanjasi changgalida qimir etishga imkon topolmasdan uzlatnishinini qarib choryak asrdan ziyotroq davom etkazgan edilar Shayx.

Mening yozgan qasidamni oʻqisangiz Siz,
Oʻzbegim oʻz bekligin topgaysiz soʻzsiz.
Koʻr koʻrlarni qorongʻuda taniydigan zot,
Qazonga yaqinlashma der – qarosi yuqar.
Yomonga yaqinlashsang gar balosi hayhot,
Men ha deganda qoʻbizim huv demas viqor.

Shundan soʻng stukach – xabarkash adibning asarlarini koʻzdan kechirsam “Ranjkom” dostonining fikr bayonlarini Abdullo Qahordanmi, Sayid Ahmatdanmi yo Pirimqul Qodirdanmi koʻchirganga oʻxshab ketadi. Ularda aynan shunga uyqosh maqola – ocherklar toʻlib toshib yotibdi. “Jannatga yoʻl” ni oʻqiganda toshday qotib qoldim, bu asarda doʻnyodan oʻtganlarning ruhlari aʼrof (doʻzax va jannat oʻrtasidagi masofa) maydonida jannatga kirish (tushish) maqsadida bir kimgadir nomaʼlum sharpaga pora (tuhfa) berarkanlar.., oh! Murtad – yey, Xudoni tan olmagan eshak – yey.., oʻla qol bu kuningdan ham battar boʻlib, rosa Qurʼon kalomlarining ustidan kulib mazoqlaganinga qarang, bu bolshovoycha noodamiylik emasmi, bu xudosizlik emasmi, oʻzidan boshqa kimga kerak bundoqchaki ziyoti xudobezor fik bayonlar.
“Sohibqiron” asariga koʻzim tushdi, asarda hamma aytgan fikrlar bir qolipda emaskan, barisi chappa–rosta. Buyuk Bobokalonimiz Amir Temur haqqinda gap ketar ekan Hazratning Islom dini – Qurʼon sahiy kalomlarini yolov qilib olganicha baland koʻtarib olam kezadi, borgan poyqadam joylarda Islom dini deya mosiqqan tuya kabi ayqiradi, odam zoti bor mintaqa kishvarlarni islom diniga davat etadi. Qurʼon haq qalomlarni yodaki bilish uchun odamlarni hayrat daryosi gavhardek toza suvlarida yuvintiradi, taʼroba torat oldirtiradi, besh mahal rukuga choʻking deydi. Qarangki “Sohibqiron” asarida adib Bobokalonimizning savob – sahiy harakatlari toʻgʻrisida lom–lim, biron kalima gap – soʻz aytishga aqalli ogʻiz ochmaydi, lablarini juftlamaydi.
Etmish yillardan oshigʻiroq Shoʻrolarning davr davronida Bobokalonimiz yuziga nimalar qoldi choplamaganiga, toʻhmat, boʻhton, taʼnalar toshlari boshiga yogʻdi, Shoʻroning xudosiz adiblari (oʻzbek adiblari ham) Buyuk Bobomizni juda ham xavf – xatarli xalq (millat) dushmani deb atashdilar, hatto yuzdan ortiq kallaminoralar qurgan, baloi battarlar yaratgan deb rosa ogʻiz koʻpirtirdilar. Asarning adibi shunaqa tuturiqsiz gapu soʻzlarni bilaturib Paygʻambarsifat, darvishona hayot kechirgan Bobomizning tarafini olmay – yoʻq, undoq emas mundoq edi deb oqlamaydi, kim biladi xudosiz Shoʻro adibi stukachning oʻzi Bobokalonimizni mumkin oʻsha davrda yomonlagandir, bundaqa adibdan har baloni kutavering.
Oqlangandan soʻng Bobokalonimizning obrazini yaratishga qalam ursa boʻlardi, imkon tugʻulardi.
Xudo bezorilar Buzrukvorimiz yaratgan milliy madaniyat maʼnaviyati – ilmu urfonlarini sariq chaqaga arzimas degan xulosaga kelganlar, Bobomizni oʻgʻri, qaroqchi, qallobga chiqarganlar. Ochigʻi adib “Sohibqiron” asarini yozayotib men naql qilgan fikr – andishalarni birontasini ham uddasidan chiqolmapdi, hamon oʻsha Shoʻro davridagi undov belgisi uzra aytgan gʻoyalar balchigʻiga botib, hamon oʻsha kurakda turmaydigan dabdaba gaplar.

Hamon oʻsha beoʻrin dab–daba gaplar,
Hamon joʻsh urgan Shoʻro gʻoyasi paytlar.
Shoirlarni songa qoʻshsa qaysarimiz,
Topgay qadrin Erkinu Men ramz – larimiz.
Shunda tanir oʻzbek millat oʻzligini,
Shunda topar oʻziga oʻz bekligini.
“ “ “

7 – chi qism

Qotil

Juma Namangoniy gumdon boʻlgandan soʻng,
Oqsaroyda gurung qizib ketgan chogʻi.
Gurungboshi pes chipor someʼlari gung,
Chagʻir ichib edilar chogʻ pes dimogʻi.
Shunda Choʻbir ketin jumbip sal–pal oʻngga,
– Jamoa jam boʻldi gapir Almat hoʻkiz.
Bir maqsad orzuim bor yuklay kimga,
Oʻxshashi yoʻq tezkor qaysar yovdek yovuz.
Odamkush xos tezda kerak vosvos menga,
Bormi shundoq er yigitlar bizda hanuz.
Almatov: – Ne ekanlar podshoimning istaklari,
Qodirov: – Prokuror soʻz boshladi bugʻuq yoʻtalib,
Topolsang vosvos kasni oʻxshash Zahhokka,
Shunga intiq podshongning havas dardlari.
Choʻbir: – Eshituvdim qachonlar shundoq kishini,
Oʻxshaydur deb odamkush Aksi Dahhokka.
Oʻldirsada yemaskan odam goʻshtini,
Almatov: – Oh! Ustozim haq gapni aytdi toʻgʻrisin.
Haq gap mahv payt qoʻparkan oʻxshab “monyak” ka,
Men ham bilurman aqli savdoi kasin.
Choʻbir: – “Monyak” soʻzi yangimas borku ruslarda,
Oʻzbekcha ayt hapqiramay gaping havoi.
Gap taʼsir qilmas ekan dostor sallaga,
Bor odamkush vasvosi hadman yovoyi.
Koʻzlaring ola–bula qilma chaqchaytib,
Boʻlmasa tushintiray qavogʻ kallaga.
Salmoqlab gap boshladi labin choʻqchaytib,
Koʻpam boqaverma deb Farux “Yalla” ga.
Almatovga yuz burib:
– He.., oʻlaqol odam boʻlmay tushinmam deysan,
Almatov: – E.., tushindim naqisu aqli sal kemtik,
Choʻbir: – Oʻsha aytganim naq birisi sensan,
Vasvosning aqli ziyot, goh, goho yoʻqdek.
Bor shundoqcha, vasvoslar tinim bilmagay,
Bir lahzada goh pismiq, goh yovuz tetik.
Qodirov (Prokuror):
– Oddiy xalqdan kamdan kam uchraydi vasvos,
Koʻrganim yoʻq, menda hech unga yoʻq havas.
Ular serial qotil, kasb egalari,
Oyimlar qoʻrqib undan yurgaylar nari.
Kimlar esa aytayin boʻling siz hushyor,
Injener yoki nomi ketgan paxtakor.
Mumkin qoʻli chevar kasbi toʻquvchi,
Yo metal yoʻngʻich tokar sayqallab toza.
Bibliotekar, omuzgor yo oʻqituvchi,
Agronom, brigadir va ham hokazo.
Inoyatov (SNB): – Odam oʻldirish faqat fikriyu zikri,
Bir kimgadir qilgandek tuhfa – toʻyona.
Siz podshohim bilingki hushyordir bari,
Niyatu muddaosi dahshat xufyona.
Shundoqcha nokaski tin qayda deysiz,
U hech ham farqlamas qishmi vayokim yoz.
Ularni tarix varaqlari azaldan,
Atagaylar qotil – seriali vasvos.
Choʻbir: – Dilimga xos shundoq kas bormikan yurtda,
Inoyatov: – Kamdan kam uchraydi Trilyondan toʻrtta.
Seriali qotillar ikki tur zotan,
Biri tomi siljigan tamoman vasvos,
Yana boshqa turi tinch yurmaydi filtan,
Uzluksiz qotilliq qilaverar nokas.
Bilmaysan qay yerda yurgay pisinqi,
Muqarrar turar joyni ular tanlamas.
Choʻbir: – Almatovga yuz burganicha dedi, – biroq,
Oʻsha pisinqisini topib ber tezda.
Andijon dahshat ishim boshlayman kechroq,
Horiganman kuch olay, dam olib yozda.
Bosh vazir ishkol ishga rozilik bermas,
Serial qotilikka bel hech bogʻlamas.
Ani – mani deguncha betingga qaysar,
Chopar, olib beholning tarafin ovsar.
Kerakli tosh ogʻirin bildirmas hech ham.
Almatovga: – Tezlashtir qidirishing, agarda topsang,
Xabarin yetkaz tezda beparvo boʻlmay,
Shul vasvosni Bosh vazir topsang tayinlay.
Almatov: – Bir qoshiq qonimdan keching shoh azizim,
Amringiz yolov qilib izlarman oʻzim.

Qism davomidagi misralar vaqtincha bekitilgan!

Mana qarib bir asr oʻtiblar ketdi,
Adolfu Stalinga tinmas shavq havas.
Yillar oʻtar, ortidan minglab asrlar,
Menu senga oshar mehr oʻshalarga xos.
Miyasiga quyaverdi Choʻbir toyini,
– “Stokgolm Sindrom” iga qilgancha qiyos.
“Andijon Sindrom” i atayber uni,
Sal milliy farq qilsada dahshati biroz.
Hadiklar yayrasalar barq ursa qoʻrqinch,
“Oʻzbekiston Sindrom” i atalur abas.
Soʻngra koʻraverasan qoʻlin koʻkrakdan,
Ong axtalar qoʻrqqandan hech bor aritmas.
Gʻintiq toycha (ichida):
– Ustozidan oʻzadi shogirti masal,
Azal qadimdan amal qilmoqqa har gal.
“Andijon Sindrom” ining oxiri qani,
Uchi yitsada, oʻsgay dumin qolgani.
“ “ “

Xulosa

Bir toq boshima yuz jafolar nisor etsalar,
Qandoq qaror aylagum beqaror boʻlsa falak.
Ne bir oʻzga yurtni devonavor kezmadim, e voh,
Ixtiyorim olib beixtiyor etgach falak.
Bek ham emasdim yo gado bir burda non uchun,
Nogoh besoyib holim xoru zor etdi falak.
Toʻpimdan ayro etib dilimni xun aylabon,
Qalamim Majnunin Mamnu badar etdi falak.
Burovga olgan yurtim – jabru jafosi murtad,
Tanimga olov purkab kul tuproq etdi falak.
Qalb aks sadosin bugʻoq dahshatga solgan pirgon,
Bunchalar qattol jafo ranjing berahm falak.
Tolibi sodiqni istab qaytar dunyosiydan,
Topolmay yosh toʻkdim qarogʻim qoq boʻlganucha.
Arzim bayon ayladim falakka najot istab,
Falak naql ayladi Haqni koʻngil toʻlganucha:
Kutma yaxshilik Gardunu Dun bevafosiydan,
Yelma, yugurma, shoshma hech Haqqa yetmaguncha.
“ “ “
Bobomlar ruhlarin istab topolmay,
Osmonning toqiga tirkab narvonim.
Togʻ choʻqqilaridan oʻtiblar tolmay,
Falakdan oshiboq topiblar oldim.
Falak charxlarida oʻtkir qayrotib,
Haq bergan bir parcha suyaksiz tilim.
Oʻchirilgan soʻz rezam topiblar olib,
Toʻhmatga botsamda sayrata oldim.
“GULAG” sahnasida millionlab odam,
Gʻaraz toʻhmatiga botiblab ketdi.
Ajdodim jonlari toʻzonda gumdon,
Loshlari bekafan yoniblar ketdi.
Oʻmmon teglariga choʻmiblar ketib,
Koʻk toqidan topoldim poklar ruhini.
Munaqqash ruxsoru sevib bahorin,
Rus,tojik zaminin mehru sehrini,
Laqayi otimda ashʼor ulogʻin,
Egarim qoshiga oʻngʻara oldim.
Qonli urushlarda shahid qonlarni,
Fashist mamlakatin simxor gʻoridan.
Qonga boʻyalgan oh! Adolf gʻaramni,
Aʼzon vaʼz subhu dam topiblar oldim.
Basharning dara–yu pirgon dashtini,
Sarbasar sargardon poyyalang kezib,
Bobomlar eram bogʻ – ixlos pokini,
Xotiram toʻridan yuliblar oldim.
Onamning qabrini topolmay voy, dod,
Mozorga koʻz yoshim toʻkiblar qoldim.
Muchalini neligin bilmasdan hayhot,
Javobsiz javobini soʻkiblar soldim.

Qism davomidagi misralar vaqtincha bekitilgan!

“ “ “

Izoh

Aksi Dahhok – “Avesto” dagi ajdaho.

Zahhok – Oʻsha soʻzdan olingan – eroniylar afsonalarida Ahrimon (dev) avlodidan. Abulqosim Firdavsiyning “Shohnoma” asarida Zahhok arabistondan kelib Jamshed taxti (eronzamin) – ni bosib oladi va ming yil podsholik qiladi. Uning hukmronlik davri – eroniylar afsonaviy tarixida eng qorongʻilik yillari, zolimlik kuchaygan, adolat mahv boʻlgan, Ahrimon odamzot urugʻini quritishga intilgan va iblis orqali bu mudhish niyatini qisman amalga oshiraboshlagan davr. Zahhok obrazi, uning nomi fors adabiyotida zulmu istibdod, nohaqlik timsoli boʻlib qoladi.

“GETTO” – Nemis fashistlarining 2–chi jahon urushi davrida (1941–1945 yillar) qurgan simxor kontsentratsion lagerlari. Unda asirga tushgan nochor harbiylar, majbur ishlatish uchun, yo bit kanalarga talatib, ochlikdan oʻldirish maqsadida ishgʻol qilolgan mintaqalardan ishga qobiliyatli erkak, ayollarni haydab ketib oʻsha oʻlimxonalarda saqlagan. Oʻsha oʻlimxonalarda maxsus gazli kameralari boʻlib – tirik qolganlarini oʻsha chohgohda qovurganlar, ayniqsa yahudiy millatining birontasini tirik qoldirmasdan, musulmon ahli va ruslarni ham. Shafqat deysizmi, nemis fashistlari mehru shafqatni qaydan bilsin…